خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا
ئامېرىكانىڭ يېتىپ كېلىش ئالدىدا تۇرغان 4-ئىيۇل دۆلەت بايرىمىنى تەبرىكلەش ۋە 5-ئىيۇل ئۈرۈمچى قىرغىنچىلىقىنىڭ 11 يىللىق مۇناسىۋىتى بىلەن 3-ئىيۇل كۈنى ئاقساراينىڭ يان تەرىپىدىكى پېنىسلىۋانىيە كوچىسىدا «ئۇيغۇر ھەرىكىتى» تەشكىلاتى، ئۇيغۇر ئامېرىكا بىرلەشمىسى ۋە نيۇ-يوركتىىكى «ئۇيغۇرلار يىغىلىشى» (Uyghur Rally) تەشكىلاتى بىرلىكتە نامايىش ئۆتكۈزدى.
بۇ قېتىمقى نامايىشنىڭ تەشكىللىگۈچىسى ۋە «ئۇيغۇر ھەرىكىتى تەشكىلاتى» نىڭ قۇرغۇچىسى روشەن ئابباس خانىم بۇ نامايىشنىڭ مەقسىتى ھەققىدە مۇنداق دېدى: «ئامېرىكانىڭ مۇستەقىللىق كۈنى ھارپىسىدا بىز ئۇيغۇرلارنىڭ ئاۋازىنى يەتكۈزۈش ئۈچۈن بۇ يەرگە يىغىلدۇق».
بۈگۈن ئامېرىكىنىڭ پايتەختى ۋاشىنگتوندا خىتاي كومپارتىيىسىنىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى ئىرقىي قىرغىنچىلىقىغا قارشى نامايىش ئۆتكۈزۈلدى. ئۇيغۇر ھەرىكىتى (Campaign for Uyghurs – CFU) نىڭ رەئىسى رۇشەن ئابباس ئامېرىكا پارلامېنتىنىڭ كېڭەش ۋە ئاۋام پالاتاسىدا تەستىقلانغان ۋە پرېزىدېنت ترامپ ئىمزالىغان ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق سىياسىتىنىڭ قانۇنىي ئورۇنلاشتۇرۇشى بىلەن جازا چاقىرىقى نامايىشىدا سۆز قىلىپ مۇنداق دېدى: «خىتاي دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتى، ئامېرىكا ۋاسكېتبول بىرلەشمىسى (NBA )، خەلقئارا ئولىمپىك كومىتېتى ھەتتا ھوللىۋودنى ئاۋاز چىقىرىشتىن چەكلىيەلىگەن بىلەن، بىزنى سۈكۈت قىلدۇرالمايدۇ!”
ئۇيغۇر ھەرىكىتى ۋە ئۇيغۇر يىغىلىشى تەشكىلاتلىرى (Uyghur Rally) تەرىپىدىن ئۇيۇشتۇرۇلغان ۋە 2009-يىلى 7-ئاينىڭ 5-كۈنى شەرقىي تۈركىستاندا يۈز بەرگەن ناھەقچىلىق ۋە ئۇيغۇرلارغا قارىتىلغان قىرغىنچىلىق مۇناسىۋىتى بىلەن ئېلىپ بېرىلغان بۇ يۈرۈشتە ، ئۇيغۇر ھەرىكىتىنىڭ قۇرغۇچىسى ۋە رەئىسى رۇشەن ئابباس مۇنداق دېدى: «بۈگۈن مەن سۆزۈمنى، ئەگەر مەن خىتايدا بولسام ، بۇ سۆزنى ئىشلەتكىنىم ئۈچۈن تۇتۇلۇپ كېتىشىم مۈمكىن بولغان بىر سۆز بىلەن، يەنى ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم دەپ باشلايمەن.” رۇشان ئابباس يەنە بۈگۈن شەرقىي تۈركىستاندا ئىرقىي قىرغىنچىلىقنىڭ يۈز بەرگەنلىكىنى ۋە بۇ ئىرقىي قىرغىنچىلىقنى ئىسپاتلايدىغان بارلىق پاكىتلارنىڭ ئوتتۇرىدا ئىكەنلىكىنى بايان قىلىپ مۇنداق دېدى: “بۈگۈن بىز بۇ سۆزنى بۇ ئەركىن تۇپراقتا ئىشلىتىشتىن قورقىدىغانلارغا ئېيتىمىزكى بۇ بىر ئىرقىي قىرغىنچىلىق، شۇنداق، بۇ ھەممەيلەننىڭ قۇلىقىغا ياڭرىسۇنكى بۇ بىر ئىرقىي قىرغىنچىلىق”.
خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا
ئۇيغۇر دەۋاسى كۈچەيگەن مەزگىلدە خىتاينىڭمۇ شۇنىڭغا ماس ھالدا ئۇيغۇر تەشكىلاتلىرى ۋە پائالىيەتچىلىرىگە قىلىدىغان تور ھۇجۇمىنىڭ كۈچىيىپ كېتىۋاتقانلىقى رادىيومىزنىڭ ئىلگىرىكى خەۋەرلىرىدە ئاشكارىلانغان ئىدى. ئەركىن ئاسىيا رادىيوسىنىڭ ئۇيغۇرچە تورىدا ئۆتكەن يىلى سېنتەبىردە ئېلان قىلىنغان «خىتاينىڭ مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارغا قاراتقان شەكلى ئۆزگەرگەن نازارىتى-تور خاككېرلىق ھۇجۇمى» ناملىق خەۋەر بۇنىڭ بىر مىسالىدۇر. بۇ خەۋەردە خىتاينىڭ ئۇيغۇر ئاكادېمىيىسى قاتارلىق غوللۇق تور بېكەتلەرگە ھۇجۇم قىلىدىغانلىقى، ئۇيغۇرلار يانفون ياكى كومپيۇتېر ئارقىلىق بۇنداق تور بېكەتلەرگە كىرگەن ھامان جاسۇسلۇق ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملىنىدىغانلىقى ئېيتىلغان. نۆۋەتتە خىتاينىڭ بۇنداق بۇزغۇنچىلىقنى يېڭى تېخنىكا، يېڭى تاكتىكىلار بىلەن داۋاملىق ئېلىپ بېرىۋاتقانلىقى مەلۇم. كورونا ۋىرۇسى تۈپەيلىدىن كۆپىنچە پائالىيەتلىرىنى ئۆيدە ئۆتكۈزۈشكە مەجبۇر بولۇۋاتقان، شۇنداقلا خىتايغا قارشى تەشۋىقات سېپىگە قېتىلىۋاتقان ياشلارنى ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردىن ئۈنۈملۈك پايدىلىنىش ۋە خىتاينىڭ تور ھۇجۇمىغا تاقابىل تۇرۇش بويىچە تەربىيەلەشنىڭ مۇھىملىقىنى ھېس قىلغان «ئۇيغۇر ھەرىكىتى» تەشكىلاتى 1-ئىيۇن تۈركىيەنى نۇقتا قىلىپ توردا تەربىيەلەش ئېلىپ بارغان.
خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا
يېقىنقى خەۋەرلەردىن مەلۇم بولۇشىچە، ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قانۇن لايىھەسىنىڭ ئامېرىكا كېڭەش پالاتىسىدىن ئۆتۈشى بىلەن تەڭ ئۇيغۇرلار مەسىلىسىگە مۇناسىۋەتلىك يىغىن ۋە يىغىلىشلار كۆپەيمەكتە. كورونا ۋىرۇسى ھەممىنىڭ دىققەت مەركىزىگە ئايلانغان بۈگۈنكى كۈندە ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىقى ۋە بەزى خەلقئارالىق تەشكىلاتلار ئۇيغۇرلار مەسىلىسىگە يېقىندىن كۆڭۈل بۆلمەكتە. ئامېرىكادىكى «ئۇيغۇر ھەرىكىتى» تەشكىلاتى بۇ پائالىيەتلەردە ئاكتىپ رول ئوينىماقتا.
17-ماي كۈنى خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتىنىڭ تەشكىللىشى بىلەن ئامېرىكانىڭ مىنياپولىس شەھىرىدە ئۇيغۇر مەسىلىسىنى ئاڭلىتىش پائالىيىتى ئۇيۇشتۇرۇلغان بولۇپ، بۇ پائالىيەتتە «ئۇيغۇر ھەرىكىتى» تەشكىلاتىنىڭ باشلىقى روشەن ئابباس خانىم «قۇل ئىشچى قىلىنغان ھەدەمنىڭ ئەمگەك مەھسۇلاتىنى سېتىۋالغۇچىلار كىملەر؟» دېگەن تېمىدا تەپسىلىي دوكلات بەرگەن.
خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا
13-ماي كۈنى ۋاشىنگتون ۋاقتى ئەتىگەن سائەت 8 يېرىمدىن سائەت 10 غا قەدەر ئامېرىكانىڭ ئېستونىيە ۋە فىنلاندىيەدىكى ئەلچىخانىلىرىنىڭ ساھىبخانىلىقىدا «ئۇيغۇرلار: خىتايدىكى تەرەققىياتنىڭ بەدىلىگە يۈرگۈزۈلۈۋاتقان زۇلۇم» ناملىق دوكلات بېرىش يىغىنى ئۇيۇشتۇرۇلغان.
ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىقىنىڭ تورىدىكى بۇ ھەقتىكى ئۇچۇرغا قارىغاندا، مەزكۇر دوكلات بېرىش يىغىنغا ئامېرىكانىڭ ئېستونىيەدىكى ئەلچىخانىسىنىڭ ئىجتىمائىي مۇناسىۋەتلەر دىرېكتورى ئەد دۇنن ئەپەندى رىياسەتچىلىك قىلغان. ئامېرىكادىكى «ئۇيغۇر ھەرىكىتى» تەشكىلاتىنىڭ باشلىقى روشەن ئابباس خانىم ئۇيغۇرلار ۋەزىيىتى ھەققىدە مەخسۇس دوكلات بېرىشكە تەكلىپ قىلىنغان.
13-ماي كۈنى ئەتىگەندىكى دوكلاتتىن كېيىن روشەن ئابباس خانىم رادىيومىز ئۇيغۇر بۆلۈمىنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ، مەزكۇر يىغىننىڭ ئورۇنلاشتۇرۇلۇشى ۋە ئۆزى تەييارلاپ تەقدىم قىلغان ئۇيغۇرلار ھەققىدىكى دوكلاتى ھەققىدە مەلۇمات بەردى.
خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا
ھۆرمەتلىك رادىئو ئاڭلىغۇچىلار، 1-ماي جۈمە كۈنى ئامېرىكادىكى ئەركىن تىبەت ئوقۇغۇچىلار تەشكىلاتىنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشى ۋە ئامېرىكادىكى «ئۇيغۇر ھەرىكىتى» تەشكىلاتى باشلىقى روشەن ئابباس خانىم، «خىتايدا كىشىلىك ھوقۇق» تەشكىلاتى باشلىقى شارون خوم خانىم ۋە تىبەت ھەرىكىتى ئىنستىتۇتى باشلىقى لادۇن تېتۇڭ خانىملارنىڭ قاتنىشىشى بىلەن بىر تور سۆھبەت يىغىنى ئۇيۇشتۇرۇلدى.
مەزكۇر سۆھبەت يىغىنى خىتاي ھۆكۈمىتى تاجسىمان ۋىرۇس ھەققىدىكى ئەمەلىيەتنى يوشۇرۇش ئارقىلىق پۈتۈن دۇنياغا خەۋپ پەيدا قىلغان بىر شارائىتتا ئۇيغۇر، تىبەت ۋە خوڭكوڭ دېموكراتىيە تەشكىلاتلىرى نېمە قىلىشى كېرەك؟ دېگەن سوئالنى چۆرىدىگەن ئاساستا ئەپ بېرىلدى.
سۆھبەتتە ئالدى بىلەن روشەن خانىمغا سۆز بېرىلدى. روشەن خانىم مۇنداق دېدى: «خىتاي ھاكىمىيىتى تەرىپىدىن ئۇيغۇرلارغا ئېلىپ بېرىلىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىق ھەرىكىتى بىزگە، سىلەرگە ئوخشاش خىتاي ھاكىمىيىتىنىڭ تەھدىتىگە ئۇچراۋاتقانلارغا تونۇشلۇق بولسىمۇ، ئەمما بىز بۇ مەسىلىنى پۈتۈن دۇنيا بىلىدىغان ساۋاتقا ئايلاندۇرۇشىمىز كېرەك».
روشەن خانىم سۆزىدە خىتاي ھاكىمىيىتى ۋىرۇسنى يوشۇرۇش ئارقىلىق پۈتۈن دۇنياغا خەلقىگە، دۇنيا ئىقتىسادى ۋە تىنچلىقىغا زور تەھدىت پەيدا قىلغانلىقى، ئەگەر خىتاي ئەمەلىيەتنى يوشۇرمىغان بولسا بۇنداق زور چىقىم كېلىپ چىقماسلىقى مۇمكىنلىكىنى ئەسكەرتىپ تۇرۇپ، ھازىرقى ۋاقىت خەلقئارالىق جامائەتنى خىتاي ھاكىمىيىتىنىڭ ماھىيىتى ھەققىدە تونۇشقا ئىگە قىلىدىغان مۇھىم پەيت،» دېدى.
ئانامغا مەكتۇب
ھەبىبەخان ئدرىس
ئەسسالاملەيكۇم قەدىرلىك ئۇز ئانام، ئارىمىزدىكى تېلىفون ئالاقىمىز سىزنىڭ 2017-يىلى 4-ئاينىڭ 25- كۈنى ماڭا:«بالام، بۇندىن كېيىن بىزگە ھۆددەس تېلفون ئالماڭ.» دېگەن ئاخىرقى سۆزىڭىز بىلەن كېسىلگەنلىكىگە مانا بۈگۈن 1095 كۈن، يەنى توپ-توغرا 3 يىل بولدى. سىزنىڭ شۇ چاغدىكى ئاۋازىڭىز خۇددى سىز بىلەن ھازىرلا سۆزلەشكىنىمدىكىدەك ئېسىمدە. سىزنىڭ يىغا-زار قىلىشىڭىز ئېسىمدە. سىزنىڭ شۇنچىۋالا قورقۇپ كەتكەنلىكىڭىز ئېسىمدە. گەرچە شۇ چاغدا زادى نېمە بولغانلىقى ماڭا نامەلۇم بولسىمۇ ئەمما مىسلى كۆرۈلمىگەن بىر زۇلۇمنىڭ ئائىلىمىزگە كەلگەنلىكى ئېنىق ئىدى. جېنىم ئانا، بىز 2001- يىلى گېرمانىيەدە كۆرۈشكەن ۋاقتىمىزدا سىز ماڭا بىر قانچە قېتىم: «بالام، بىز يەيدىغاننى يەپ بولدۇق، كۆرىدىغاننى كۆرۈپ بولدۇق. بىز ئاللاھتىن باشقا ھېچكىمدىن قورقمايمىز. سىز تاللىغان يولىڭىزدا مېڭىۋېرىڭ.» دېگەن ئانام ئىدىڭىز. يىللارچە خىتاي ساقچىلىرىنىڭ ھەر تۈرلۈك ۋاستىلار بىلەن تەھدىت قىلىپ، كۈنلىرىڭلارنى زەھەر قىلغاندىمۇ، جەسۇرانىلىق بىلەن چىداپ، ھېچ پىسەنت قىلماي، بوينىڭىزنى تىك تۇتۇپ كەلگەن جاسارەتلىك ئانام ئىدىڭىز. ئەمدى شۇ كۈنى سىزنى دەھشەتلىك قورقىتىۋەتكىدەك نېمە بولغاندۇ ئەجىبا، ئانا!
