Kız kardeşimin zorla fabrikalarda çalıştırılmasından kim yararlanıyor?
Uygurların zorla fabrikalarda çalıştırılmasına dair yazının devamı…
Amerikan Kongresi üyelerine “Kız kardeşimin zorla çalıştırılmasından kim yararlanıyor? GAP, L.L. Bean, Calvin Klein veya H&M; benim kız kardeşim zorla sizin fabrikalarınızdan birinde mi çalıştırılıyor?” diye sormuştu, Uygur Haraketi Genel Direktörü (Campaign For Uyghurs) Rushan Abbas, Doğu Türkistan halkının Çin’deki fabrikalarda zorla çalıştırıldığına dair rapora atıfta bulunarak.
ASPI’nin ‘Uyghurs for Sale’ başlıklı raporunda yer alan tespitlere göre Apple’dan Dell’e, Mercedes-Benz’den Nike, Adidas’a kadar 83 marka, Çin’in toplama kamplarına sürdüğü Uygurların daha sonra zorla çalışmak için gönderildiği fabrikalardan ürün alıyor.
ASPI’nin raporunda örnek çalışma olarak incelenen yerlerden biri Qingdao Teakwang Shoe Manufacturing Company. Kısaca Tekwang ayakkabı üretim fabrikası. Menşesi Güney Kore’ye dayanan şirketin Qingdao bölgesindeki bu fabrikası yıllık olarak 7 milyon çift ayakkabı üretiyor, dünya devi Nike. 2007 yılından bu zamana kadar fabrikalarda zorla çalışmaya gönderilen Müslüman Uygur Türkü sayısı 9 bin 800. Sadece bu yılın ocak ayında Doğu Türkistan’dan 600 kişi oraya gönderildi.
Çoğunluğu kadın
Bu fabrikalarda çalışanların büyük bir çoğunluğunu Hoten ve Kaşgar bölgelerinden gelen kadınlar oluşturuyor. Çin’in modern zamanlar kölesi olarak çalıştırdığı bu insanlar gün boyu fabrikada ayakkabı üretirken, akşamları da sözde eğitim programlarına alınıyor. Programlara, Çin devlet marşı söylenerek başlanıyor ve ‘vatandaşlık eğitimi’ veriliyor. Yani bir anlamda Doğu Türkistan’da kurulan kamplardakine benzer bir sistem uygulanıyor. Nike Yönetimi, raporla ilgili olarak yaptığı açıklamada tedarikçilerinin ‘küresel düzeyde uluslararası çalışma standartlarının karşılanmasına bağlı olduklarını ve ‘köle işçi kullanılmalarının yasak olduğunu belirtmişti.
İnceleme yapılan bir diğer yer ise Anhui bölgesindeki The Haoyuanpeng Clothing Manufacturing fabrikası, kısaca bilinen ismiyle HYP. Bu fabrikaya 2018 yılında Doğu Türkistan’dan gönderilen 63 kişi de dahil edildiğinde, zorla çalıştırılan Müslüman azınlık mensubu sayısının 500 olduğu ASPI’nin raporunda yer alıyor. Buraya gönderilenler ‘Jiashi’ bölgesindeki ‘sözde eğitim kampı’ndan. Jaishi, kampına gelenler ise Kaşgar’ın Paywazat kentindeki Uygurlar. Çin hükümeti sadece buradan insanları transfer etmekle kalmamış, Jiashi’deki kampın merkezine fabrikaların depolarını da inşa etmiş durumda. HYP’nin ürün yaptığı markalar ise Nike, Fila, Adidas ve Puma. Adidas markası bu iddialara ilişkin inceleme yapacağını duyurmuştu, diğer taraftan.
Apple CEO’su bu fabrikaları ziyaret etti
Apple CEO’su Tim Cook’un 2017 yılında ziyaret ettiği ve fotoğraflarını Twitter’da paylaştığı O-Films fabrikası Jiangxi’de kurulu. Bu fabrika, iPhone 8 ve iPhone X için telefonlardaki ön kameraları üretiyor. Applle dışında, Huawei, Lenovo ve Samsung da tedarik sağladığı diğer markalar. Tim Cook’un ziyaretinden önce O-Films, fabrikalarına 700 Uygur gönderildi, Hoten bölgesindeki Lop kentinden. Jiangxi kentindeki fabrika aynı yılın Ekim ayında 1300 işçi daha talep etti, Uygur bölgesindeki komünist parti yönetiminden. Orada çalışan bir Uygur’dan alınan bilgi, bu talebin karşılandığını ve binlerce Uygur Türkü’nün orada çalıştığını doğruluyordu. Pekin yönetiminin propagandası etkisi altında kalan Tim Cook’un önce yayınladığı daha sonra da sildiği basın açıklamasında da fabrikalarda insan haklarına uygun yaklaşım sergilendiği iddia ediliyordu. Hatta öyle ki köle gibi zorla çalıştırılan Uygurlar ve diğer işçiler şirketin büyümesinden mutluluk duyuyormuş deniliyordu silinen basın açıklamasında. Rapordan sonra Apple konu ile ilgili Nike markasının yaptığına benzer bir açıklama yaptı sadece. Diğer fabrikalardaki durumların da ele alındığı raporun detaylarına ASPI’nin internet sitesinden ulaşmak mümkün.
Dünyanın önde gelen 83 markası mesul
ASPI’nin raporunda yer alan Uygurların zorla çalıştırıldığı fabrikalardan ürün alan 83 markanın listesi ise şöyle: Abercrombie & Fitch, Acer, Adidas, Alstom, Amazon, Apple, ASUS, BAIC Motor, BMW, Bombardier, Bosch, BYD, Calvin Klein, Candy, Carter’s, Cerruti 1881, Changan Automobile, Cisco, CRRC, Dell, Electrolux, Fila, Founder Group, GAC Group (automobiles), Gap, Geely Auto, General Motors, Google, Goertek, H&M, Haier, Hart Schaffner Marx, Hisense, Hitachi, HP, HTC, Huawei, iFlyTek, Jack & Jones, Jaguar, Japan Display Inc., L.L.Bean, Lacoste, Land Rover, Lenovo, LG, Li-Ning, Marks & Spencer, Mayor, Meizu, Mercedes-Benz, MG, Microsoft, Mitsubishi, Mitsumi, Nike, Nintendo, Nokia, The North Face, Oculus, Oppo, Panasonic, Polo Ralph Lauren, Puma, Roewe, SAIC Motor, Samsung, SGMW, Sharp, Siemens, Skechers, Sony, TDK, Tommy Hilfiger, Toshiba, Tsinghua Tongfang, Uniqlo, Victoria’s Secret, Vivo, Volkswagen, Xiaomi, Zara, Zegna ve ZTE.
Bugün, kendi ülkesinden çıkan virüsü bir avantaj olarak kullanmaya çalışan Çin’in başta Müslüman Uygur Türkleri olmak üzere diğer azınlıkların fabrikalarda çalıştırılması konusunda hesap vermesi gerektiği belirtilen raporda, markaların da insan haklarına aykırı bu durumu denetlemesi öneriliyor. Diğer devletlerin de Çin’e bu zulmü durdurması için baskı yapması gerekiyor. Aksi takdirde, Uygur Hareketi Direktörü Rushan Abbas’ın, 11 Mart 2020’de Amerikan Kongresi Çin Özel Komisyonu’nda dediği gibi “Tarih bu duruma karşı çıkmayanları ve soykırıma sesiz kalanları mutlaka hatırlayacaktır.”
